Quand le ciel bas et lourd [When the Sky Low and Heavy]
1987-1992
Sculptuur
Materials:
Collection: Collection M HKA, Antwerp (Inv. no. S0450).
Een constructie in ijzer die werd opgericht ter gelegenheid van de tentoonstelling America. Bruid van de zon in 1992. Boven 12 bomen (3 rijen - van vier) werd een metalen plaat op palen bevestigd die de bomen gedeeltelijk hun zonlicht ontneemt. Daardoor worden de bomen misvormd en wordt hun groei belemmerd. Een soort grootschalige bonsai, als het ware.
Quand le ciel est bas et lourd is gedefinieerd als een editie op drie exemplaren. Het is site-specific en een werk met duurtijd. Drie rijen bomen worden aangeplant onder een stalen dak dat door slanke metalen profielen wordt gedragen. Over verloop van tijd sterft de middelste rij bomen af en gaan de andere een strijd aan met het dak, waar ze omheen groeien. De grond is aan één kant licht opgehoogd en de stalen plaat is een trapezium. Dit geeft een vals perspectiefgevoel; het werk glijdt altijd weg, men denkt vanuit een bestaand gezichtspunt een rechthoek te moeten zien maar die is er nooit. Het werk werd geproduceerd door het Commissariaat-Generaal voor internationale betrekkingen onder Ernest Van Buynder.
De basistegenstelling tussen natuur en cultuur (de in een park aan cultuur onderworpen natuur, de door cultuur in de steeds meer in de hoek gedrumde natuur, …) wordt gecomplementeerd door een tweede metaforische laag, die van onderdrukking. Dat is een thema dat voor Lamelas voor de hand liggend was als respons op de tentoonstelling waarvoor het gerealiseerd werd, ‘America : bruid van de zon : 500 jaar Latijns-Amerika en de Lage Landen’ in 1991 in KMSKA. De onderdrukking betreft niet enkel de onderdrukking in de recente en in de koloniale geschiedenis van Amerika, ze slaat ook op de onderdrukking van Congo door het koloniale België waaruit de bourgeoisgrandeur voortkomt van zowel het gebouw van KMSKA als van de omringende huizen.
Dit blijkt ook uit de titel, die de aanhef is van een van de gedichten van de Franse negentiende eeuwse dichter Charles Baudelaire uit diens bundel ‘Les Fleurs du Mal’ waarmee hij de notie van ‘spleen’ ingang liet vinden. Het gedicht ‘Spleen : Quand le ciel bas et lourd pèse comme un couvercle’ is daar het pars pro toto van. Het evoceert een hopeloze wereld ‘Quand la terre est changée en un cachot humide/Où l'Espérance, comme une chauve-souris/S'en va battant les murs de son aile timide/Et se cognant la tête à des plafonds pourris’.
Het werk van Lamelas – terwijl het essentieel over onderdrukking en hoop en onmacht gaat – kan tegelijkertijd worden gezien als institutionele kritiek op de bourgeoisbasis van de kunst. Integraal deel van de reflectie die het hier gestalte deed krijgen, is immers de aanwezigheid van twee nu internationaal legendarische hedendaagse kunstplekken die zich in de jaren 1960 bevonden aan de twee achteruitgangen van KMSKA, Wide White Space Gallery dat van 1966 tot 1976 misschien wel de belangrijkste galerie ter wereld was, en A 37 90 89, nu onderwerp van een tentoonstelling in M HKA en volgend jaar van een tentoonstelling in Berlijn waar het zal worden gepositioneerd als de eerste alternatieve kunsthal ter wereld.
Beide bevonden zich in burgerlijke panden. Lamelas is nauw verbonden met Wide White Space Gallery en maakte ook een ontwerp voor een tentoonstelling in A 37 90 89. Om die reden positioneerde hij het werk ook waar het nu staat. Het houdt de herinnering aan deze hoogtepunten uit de Vlaamse kunstgeschiedenis levend en reflecteert er kritisch over.
Omwille van het museaal project van M HKA, dat de internationale naoorlogse avant-garde in Antwerpen en de bredere regio als basis heeft, schonk de kunstenaar het werk in 2011 aan M HKA. Het is afgebeeld in de collectiecatalogus van M HKA op p.21. In deze catalogus is de kerncollectie van het museum opgenomen met 200 kernkunstenaars, geselecteerd op een aantal criteria zoals het belang van de kunstenaar op zich, diens belang binnen het collectie-opzet en het belang van het werk op zich.
